نیم نگاهی به مطبوعات

استعمار ستیزی علمای شیعه

آقای عباس میلانی در مقاله ای با عنوان «فرزند خلف تجدّد ایرانی» در روزنامه کارگزاران،[1] ضمن تجلیل از آقای فریدون آدمیت که در دهم فروردین ماه سال جاری درگذشت، از جمله شاهکار های وی را تشکیک در صدور حکم از طرف آیت الله میرزای شیرازی، در رابطه با تحریم تنباکو می داند.

بدون تردید، نهضت تنباکو، یکی از سالم ترین، اصیل ترین و تأثیر گذار ترین جنبش های سیاسی، مذهبی، قرن اخیر تاریخ ایران زمین است. این حرکت بر خاسته از قرآن و روح اسلام ناب محمدی ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ به منظور نفی سلطه[2] و مداخله خارجی و زمینه های داخلی آن در ایران روی داده و تحت رهبری مرجعیت شیعه، بدون حضور عناصر منوّر الفکر، استقلال ایران را در برهه زمانی خاصّ استوار کرده است. نقطه اتکای جنبش تنباکو حفظ حقوق اسلامیت و نفی سلطه کفر بود.[3]

به هر حال، وقتی که آیت الله میرزای شیرازی از نامه اعتراض آمیز و تلگراف به دربار قاجار، برای لغو قرار داد ننگین رژی و امتیاز تنباکو نتیجه ای نگرفت حکم تحریم تنباکو و توتون را صادر کرد و متن آن چنین است:

«بسم الله الرحمن الرحیم ـ الیوم استعمال تنباکو و توتون بأی نحو کان در حکم محاربه با امام زمان است. حرّره الا حقر محمد حسن الحسینی»[4]

در پی انتشار حکم تحریم، مردم بی درنگ دست به کار شدند. قلیان ها را شکستند و مواد را در میادین، آتش زدند. فتوا با سرعت در سراسر ایران انتشار یافت. تمام توتون فروش ها مغازه های خود را بستند. در مدّت قلیلی به طور کامل استعمار تنباکو و توتون در تمام کشور متروک گردید.

در حرم سرای ناصر الدین شاه نیز قلیان و چپق پیدا نمی شد، همه را شکستند و جلو خوابگاه وی ریختند.[5]

شاه و رجال دولتی در تنگنای عجیبی گرفتار شدند و به همراه کمپانی بریتانیایی در مقام از بین بردن آثار فتوا بر آمدند و لذا سعی کردند که این فتوا را جعلی قلمداد کنند و شایعه ای را عنوان نمودند که تاجری برای حفظ موجودی توتون و تنباکوی خود، اقدام به جعل فتوا کرده است.[6]

گروه دیگری که در انتساب این حکم تاریخی به آیت الله میرزای شیرازی تشکیک کرده اند، روشن فکران غرب زده هستند. آنان با وجودی که صدها تلگراف و سند و خاطره در اصل صدور حکم تحریم و حتی به دست خط میرزای شیرازی در دست است، بی انصافی می کنند و در اصل آن تردید می نمایند. در جنبش تنباکو، پوزه دربار به خاک مالیده شده، سلطه خارجی قطع شده، اما این ها هنوز در اصل حکم تردید دارند! این قبیل اظهار نظرها، نشان از غرض ورزی در تاریخ نویسی است.[7]

فریدون آدمیت نیز از این قبیل نویسندگان است که در کتاب «شورش بر امتیاز نامه رژی» به همین سبک قلم زده و به زعم خود خرق اجماع نموده است. اساساً از این گونه افراد، انتظاری بیش از این نیست و آنان فضای ذهنی لازم برای درک درست پیوند عمیق شیعیان با مرجعیت در دوران غیبت کبری را ندارند. وی «تربیت شده دوره رضا شاه و عصر دین زدایی است و طبیعی بود که این گونه بیندیشد و بنویسد».[8]

در ضمن ادعای آدمیت درباره فتوای میرزای شیرازی فاقد هر گونه سند تاریخی است و نویسنده مقاله مذکور نیز از این مطلب غافل نبوده است.

ذکرالله محمدی