نیم نگاهی به مطبوعات

 

تجدید پیمان با ابراهیم ـ علیه السلام ـ در یک سنت حسنه

 

آداب جمع ادب است. ادب در عرف امروز نشان از فهم و درک و موقعیت اجتماعی افراد می کند. همه مردم تلاش می کنند در تعامل اجتماعی به نوعی در مسابقه «چه کسی مؤدب تر است» صاحب امتیاز شوند. هیچ کسی را سراغ ندارید که در برخوردهای روزمره بی احساس و یا بدون واکنش باشد. در میان این آداب، دست دادن به هنگام ملاقات است. این عمل، رفتاری ساده اما آثار روانی ـ اجتماعی و حتی دینی فراوانی دارد که دانستن آن نه تنها جالب که در پایبندی به این رفتار می تواند نقش آفرینی کند. با این مقدمه کوتاه به نوشته ای  در این باب برخورد کردم که ضمن آن نویسنده محترم بر این عقیده بود که:

«دست دادن (مصافحه) با دیگران در هنگام ملاقات عملی است که لازم نیست بلکه مذموم همه هست چرا که باعث انتقال ویروس و آلودگی می شود»[1] در این خصوص توجه به نکاتی در راستای تحقیق و تبیین مولفه های فرهنگ اسلامی و ایرانی لازم و ضروری است.

اولین باری که دست دادن بین انسان های روی کره زمین اتفاق افتاد در زمان حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ بود ایشان با ذوالقرنین دست دادند.[2] و این سرآغاز یک رفتار شد، می دانیم که ابراهیم ـ علیه السلام ـ یکی از پیامبران اولوالعزم است. پیامبری که صاحب دین حنیف است و پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ فرمودند: دین من نیز دین حنیف است. اصل و منشأ این ادب، از محب الهی سرچشمه می گیرد.[3] بعد از ایشان در نصیحت های لقمان به فرزندش، سفارش به دست دادن به چشم می خورد. لقمان را به حکمتش می شناسند. زیرا از وی پرسیدند ادب از که آموختی؟ گفت: از بی ادبان ... لقمان به فرزندش نصیحت کرد که قبل از سخن گفتن ابتدا باید سلام کرده و آن گاه دست داده، و بعد سخن آغاز کن.[4] در اجتماع ما دست دادن از بدیهی ترین جلوه های فرهنگ و ادب است. حتی در این میان برخی در مواجه با بزرگتر خود، علاوه بر دست دادن آن دست را به نشانه احترام و علاقه شدید می بوسد. مثل بوسیدن دست پدر بزرگ ها، مادر بزرگ ها و عالمان دینی ... چرا باید دست داد؟ این رفتار ساده باعث از بین رفتن کنیه ها می شود و حس دوستی را تشدید می کند.

به گرمی دست دادن، در تقویت بنیه دوستی و پایداری روابط سهم بزرگی دارد. انسان مدنی الطبع است  و در تعامل با دیگران از عنصر دست دادن در شناخت شخصیت افراد، کمک می گیرد. سردی روابط با سردی دست دادن و گرمی آن با به گرمی فشردن کاملا در ارتباط است و این مهم بر کسی پوشیده نیست اسلام برای این سنت ابراهیمی آثار و فوائدی بیان کرده که بیان برخی از آن ها خالی از لطف نیست.

از جمله آن که دست دادن موجب نزول رحمت الهی است. هر کس با دیگری دست می دهد «صد» رحمت را جلب کرده که «نود و نه» رحمت آن، برای کسی است که با علقه و محبت بیشتری دست می دهد.[5]

هم چنین دست دادن انسان را به توبه نزدیک می کند. کسانی که با عشق و محبت به یکدیگر دست می دهند این رفتار موجب می شود که خداوند نیز گناهان آنان را چون برگ خزان بیامرزد[6] در زبان عربی دست دادن معادل واژه مصافحه است. این کلمه از لغت صفحه آمده است. هرگاه دو نفر کف دست یا صفحه دست را به نشانه دوستی در هم قرار می دهند، عرب  آن را مصافحه گوید. در قرآن نیز کلمه صفح آمده است. در آن جا منظور از واژگان «الصفح» بخشش است. یعنی می توان برداشت کرد که دستور به مصافحه، زمینه را برای ترک مجازات و یا عفو و بخشش الهی را فراهم می سازد.[7]

آیا این رفتار منع پزشکی هم دارد؟

نویسنده معتقد است که «دست دادن منجر به  انتقال ویروس است» به نظر می رسد که هیچ آدم عاقلی با دست کثیف و آلوده به دیگری دست نمی دهد. مردم با یک سرماخوردگی مختصر، از دست دادن و روبوسی کردن ممانعت می کنند تا چه  رسد به بیماری های بزرگ. به این خاطر دین اسلام برای دستورات خود زیر بنایی دارد که باید آن اصول را شناخت آن گاه قضاوت کرد:

1. اگر عمل خوبی حتی واجب (روزه)  منجر به ضرر و یا ترس از ضرر باشد یعنی باعث انتقال بیماری یا تشدید آن شود، آن عمل ساقط است.

2. اگر رفتار نیکی و مستحبی منجر به ایذاء دیگری شود و یا موجب هتک حرمت آن شود ـ عمل به آن جایز نیست.

3. اگر رفتار مستحبی و خوبی منجر به ترک واجب یا انجام حرامی شود، قطعا ساقط است.

فرهنگ اجتماعی ایران، وابستگی شدیدی به آموزه های دینی دارد. با مروری بر دستورات بهداشتی اسلام، می توان نگرانی نویسنده آن مقاله را برطرف نمود. پیامبر گرامی اسلام سفارش کرده اند که  ناخن ها را کوتاه کنید و گرفتن موهای بالای لب در جلوگیری از میکروب و انتقال آن کمک می کند هم چنین فرمود: «قبل از غذا خوردن دستان خود را بشویید.[8] پس اسلام با بهداشت هیچ مشکلی ندارد و مردم هم آداب اجتماعی را در سایه بهداشت انجام می دهند. و انتقال ویروس از راه دست دادن امری نیست که مورد تأیید جامعه پزشکان باشد. اگر چنین بود آن ها هیچ وقت به کسی دست نمی دادند.

امروزه با رشد امکانات، و بالا رفتن سطح فکر و فرهنگ، و پیشگیری از بیماری های پوستی نباید نگران بود زیرا نباید به بهانه های کودکانه، از فوائد مهم یک سنت حسنه چشم پوشی کرد.

با شناخت این مبانی، قضاوت درباره هر عمل نیک کاری ساده خواهد بود. اسلام با حفظ شرائط  بهداشتی سفارش کرده که به عیادت مریض بروید. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ فرمودند: وقتی به عیادت مریض می روی، دست بر پیشانی وی گذاشته و احوالپرسی کنید.[9] با این توضیحات عاقلانه نیست که ما به دلیل واهی و غیر منطقی رفتاری که هم در دنیا و هم آخرت آثاری دارد، ترک کرد. و انگهی چه جایگزینی برای این سنت ابراهیمی سراغ دارید.

آیا بهتر نیست به جای این گونه انتقاد از خود، نگاهی به تلاش و سخت کوشی همان هائی که از فرهنگ و آدابشان تعریف می کنید، انداخته و آن عشق به کار را برای مردم ایران زمین به انگیزه تشویق به کار به ارمغان آوری ...

 

 

 

                                            محمد غفرانی