باز هم تأمّل زیباست

 

(نقد مقالة‌«وحشت زنان از پرتگاه‎های جنسیتی»)

یکی از مباحث مهم و بحث‎برانگیز در سالیان اخیر، بحث از حقوق زن و تفاوت‎های مربوط به زن و مرد، چه در نظام فکری اسلام و چه در تعامل‎های اجتماعی است. در دو دهة گذشته مباحث زنان، بیشترین حجم مباحث فکری و پرسش‎ها و شبهات را در عرصة مطبوعات به خود اختصاص داده است. جریان فکری و قاعدة گفت‎وگو در صحنة‌نشریات، که رسالت ارتقاء‌فکری و فرهنگی مردم را بر عهده دارند، این است که بحث‎ها منطقی، مستدل و دور از تعصب و گرایش‎های حزبی و سیاسی باشد تا زمینة سالم و پاکی را برای انتخاب اندیشه‎ها فراهم آورد.

ماهنامة «نامه» در شمارة 51 مورخة تیرماه 1385 در صفحة 60 و 61 خود مقاله‎ای از خانم سهیلا و حدتی با عنوان «وحشت زنان از پرتگاه‎های جنسیتی» درج کرده است. دربارة مطالب ایشان، مناقشاتی چند به ذهن می‎رسد که به اهم آنها اشاره می‎گردد.

1. ایشان می‎نویسد: «این وحشت‎های زنانه، دردهایی پنهان و نامریی است که فقط روی دوش زنان سنگینی می‎کند و توسط آنها حس می‎شود.» در حالی که بسیاری از دغدغه‎های ذکر شده مانند «ناامنی سیاسی،‌اجتماعی و اقتصادی در مورد پسران و مردان هم وجود دارد. نگرانی از فراهم نشدن شرایط ازدواج و کار مناسب، نگرانی در مورد از کارافتادگی،‌بر کناری از کار و پیری یا فوت همسر و سرپرستی کودکان، یا نگرانی محدود کردن آزادی‎های فردی و اجتماعی آنان از سوی جناح‎های گوناگون سیاسی و دولت‎ها ـ که شما در مورد زنان ادعا کرده‎اید ـ و خیلی از دغدغه‎های دیگر که کم و بیش برای هر فردی وجود دارد. نگرانی‎ها و مشکلات زندگی یک چیز است و پرتگاه‎های جنسیتی و تعبیر غلط ایشان،‌سخنی دیگر است.

2. از سویی دیگر بسیاری از مشکلات یاد شده در جوامع غربی هم وجود دارد. این تحصیل کردة غرب و آمریکا، غفلت یا فراموش کرده‎اند که در کشورهای لائیک و سکولار و غربی، علی‎رغم همة‌آزادی‎های وهمی لیبرالیستی،‌ستم بر زنان کاهش نیافته است. میزان آزارها و تجاوزات جنسی در محیط خانه، کار و خیابان، حتی تعدّی به کودکان و افراد نابالغ، بیمارهای روانی، افسردگی، نگرانی از پیری و رها کردن از سوی فرزندان و اطرافیان، محرومیت از حق حاکمیت توسط قدرتمندان و مرگ ارزش‎های انسانی و معنوی، به مراتب از جامعة  ما بیشتر است.

3. پرتگاه‎های جنسیتی» که ایشان اشاره کرده‎اند، به صراحت معین نشده که برخاسته از فرهنگ جامعه و عمل مردان است یا ناشی از آموزه‎های دینی؛ اما از برخی مثالهایی که ذکر کرده‎اند، استنباط می‎شود که منشأ این مشکلات را قوانین و نگرش‎های اسلامی می‎دانند. در بخشی از مقاله می‎خوانیم: «زنان دائم نگران این هستند که با هر حرکت سیاسی، هر انتخابات جدید، ‌و روی کار آمدن هر رئیس جمهور جدید میزان اعمال فشار بر روی وضعیت حجاب آنها چگونه خواهد شد...»

در جای دیگر جداسازی را مورد اشکال قرار می‎دهند و در جای دیگر تعدد زوجات و ازدواج موقت و حکم طلاق و حضانت فرزندان را. حال سؤال این است که در جامعة ایران اسلامی و برای زن مسلمان، اگر حکم الهی اجرا و مورد تأکید قرار گیرد، آیا موجب وحشت است یا امید و نجات. احکام الهی برای چه کسانی وحشت‎آور و پرتگاه است.

اما بخشی از مشکلاتی که در مرحلة اجرا و توسط برخی مردان و نیز زنان پدید می‎آید، که قابل انکار هم نیستند، در اجرای همة سیستم‎های قانونی ممکن است پدید آید و اشکال در این قسمت به مردم و جامعه برمی‎گردد نه قوانین متعالی الهی.

4. بین رعایت پوشش و توصیه‎های اخلاقی و ایجاد امنیت اجتماعی ارتباط مستقیم وجود دارد. به تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری، بدون آزادی معنوی،‌آزادی اجتماعی ممکن نیست. وقتی زنان رعایت پوشش مناسب و حیا را در روابط اجتماعی نداشته باشند یا با آرایش در خیابان و اداره حاضر شوند، انتظار امنیت کامل،‌خیالی خام است. معنای این سخن این نیست که آزار جنسی یا متلک گویی یک امر طبیعی است، بلکه در جامعه دینی و جامعه ایرانی هم تعرض به زنان جرم است و باید رسیدگی شود و کیفر مناسب هم داده شود؛ بلکه مراد این است که با توجه به جاذبه‎های جنسیتی که بین زن و مرد وجود دارد، بدون مراقبت و حریم خواه ناخواه انسان‎های معمولی و غیر معصوم خویشتنداری را از دست می‎دهند و برخی،‌به حقوق دیگران تعرض می‎کنند.

انسان عاقل و منصف زمینة برخورد و تحریک و آلودگی و تعرض را از بین می‎برد و علاج واقعه را قبل از وقوع می‎کند نه اینکه زمینة‌آلودگی را ایجاد کند و میکروب را پخش کند،‌آنگاه به فکر درمان و معالجه بیفتد که در این صورت سلامتی کامل جامعه ممکن نیست.

5. متأسفانه ایشان و سایر قلم‎های فمینیستی، خواسته یا ناخواسته، جنس زن و مرد را در تقابلی آشتی‎ناپذیر قرار می‎دهند و آنها را دشمن یکدیگر معرفی می‎کنند که چنین نگرشی به سود هیچ یک از دو قشر عظیم جامعه نیست. به این جمله دقت کنید: «مسئله ناامنی اقتصادی چنان وحشتی در زنان ایجاد کرده است که بسیاری از آنان شکنجة جسمی و جنسی شوهر را به جان می‎خرند و سکوت می‎کنند.» چرا این گونه بی‎مهابا تیشه به ریشة جامعه و خانواده می‎زنیم. آیا در طول تاریخ و پدران و مادران ما رابطة شکنجه‎گر و شکنجه شونده داشته‎اند. آیا کم بوده‎اند مردان و زنان بسیاری که با کمال رضایت و خشنودی، تا پایان عمر یار و یاور همدیگر بوده‎اند؟! آیا زنان ما هیچ کدام برخوردار از امکانات مالی و آیندة روشن و بخشش‎های شوهران خود نبوده‎اند؟

6. اشتباه و اشکال بزرگ دیگری که در کلمات ایشان وجود دارد این است که دانسته یا از روی غفلت، نهاد خانواده را شدیداً تضعیف می‎کنند. ایشان در زیر عنوان ناامنی فردی و فرهنگی می‎گوید:‌«در فضایی که تأکید دایمی روی اهمیت خانواده و نقش زن در خانواده به عنوان مادر تا جایی تکرار می‎شود که تا مغز استخوان نفوذ می‎کند، زن هویت فردی خود را هرگز پیدا نمی‎کند یا این که با ازدواج آن را به دست فراموشی می‎سپارد».

در ادامه ریاست مرد و سرپرستی مرد در خانواده را هم نمی‎پسندد و وابستگی زن به شوهر را از جهت اقتصادی و مانند آن، رد می‎کند.

در این باره باید گفت:‌اولاً، مرد هم بعد از ازدواج تا حد زیادی به زن وابسته می‎گردد  و در هویت فرهنگی، عاطفی و اجتماعی او اثر می‎کند. معروف است در عرف ما که مرد تا در پاسخ این سؤال که «اهل کجا هستی»؟ می‎گویند: هر وقت زن گرفتم، بعد معلوم می‎شود اهل کجا هستم.

بنابراین در اصل وابستگی و تأثیرپذیری هر دو شریک هستند،‌بله،‌وابستگی زن به دلیل ویژگی روانشناختی او بیشتر است و روحیة وابستگی در زن و استقلال و سرپرستی در مرد، موافق با میل و طبیعت و قوام جامعه است.

ثانیاً، سرپرستی مرد در خانواده هم یک واقعیت انکارناپذیر در اکثر جوامع است، و هم یک حقیقت دینی چرا که «الرجال قوامون علی النساء» مردان کارگزار و کاراندیش زنان هستند.[1] علاوه بر اینکه گفته شد موافق میل و خواست هر دو طایفه است.

ثالثاً، از جهت فکری و مسئولیت‎های مختلف اجتماعی، سیاسی و دینی نه زن تابع مرد و شوهر است و نه بالعکس. از این رو مردان زیادی خلاف مسیر زنان خود حرکت می‎کنند و زنان بسیاری هم رفتار و گفتار متفاوتی نسبت به شوهران خود دارند. آری،‌زنان و مردان منفعل هم وجود دارند که به علت عدم رشد فکری، اخلاقی و شخصیتی، تابعی از رفتار اطرافیان و همسران خود هستند که این گروه باید به اصلاح خود بپردازند.

رابعاً،‌ما هم نگرانی از آینده را در مورد بانوان محترم از جهات مختلف، احساس و تأیید می‎کنیم؛ اما این نگرانی‎های به حق به اعمال و اخلاق سوء ما انسان‎ها برمی‎گردد. اگر انسان‎ها عامل به وظیفة‌خود نباشند و اخلاق انسانی را مراعات نکنند، همیشه و در همة نظام‎های حقوقی مشکل وجود خواهد داشت. اما اگر افراد به راه مستقیم درآیند، آنگاه بر اساس نظام حقوقی الهی همة مشکلات برطرف می‎شود.

اسلام با توصیه‎های حقوقی و اخلاقی مختلف مانند حق مهریه و نفقه برای زنان، برقراری سهم از ارث نزدیکان، جواز گرفتن دستمزد در برابر بسیاری از کارهای منزل، احترام متقابل زن و شوهر و فرزندان و والدین و حق عظیم مادران بر گردن اولاد، زندگی بانشاط و امید و با عزتی را برای آحاد جامعه رقم می‎زند.

خامساً، مردان مجرد هم مانند زنان مجرد، در جامعه و نگاه دیگران تا حدودی مورد کم توجهی قرار دارند. این وضعیت برخلاف نظر شما مختص زنان نیست و جامعه به دلایلی که لزوما همة آنها هم به دین برنمی‎گردد، گاهی پسر و دختر غیر متأهل را فرد کامل و پخته و قابل اعتنا به حساب نمی‎آورند.

7. ایشان در توضیح عنوان ناامنی عاطفی می‎نویسند، «با این قانون خانواده که اکنون وجود دارد، زن پس از ازدواج همواره با این وحشت رو‎به‎روست که شوهرش ممکن است زمانی سر او هوو بیاورد یا صیغه بگیرد یا او را طلاق دهد،‌از این رو، زن در چارچوب ازدواج،‌امنیت عاطفی ندارد و نمی‎تواند بدون هراس از این که شوهرش چه خواهد کرد و چه بلایی سر او خواهد آورد،‌زندگی کند.» در ادامه حکم حضانت فرزندان توسط پدر را هم رد می‎کنند.

این نوع نگرش به احکام الهی و ترسیم ناصحیح از آنها و بلا شمردن آنها، غلط است. چرا که اولاً، احکام دینی و الهی،‌همگی حق و صحیح و مورد نیاز مردم و جامعه و سعادت آنهاست. این مشکل انسان‎هاست که توان درک منافع و مصالح این آموزه‎ها را ندارند.

ثانیاً، تعدد زوجات، ازدواج موقت،‌طلاق و حضانت و سایر احکام خانواده و غیر آنها، دارای شرایط و حد و مرزی شرعی است که با مراعات آنها، یقیناً به حقوق زن و مرد تجاوزی نخواهد شد و ضرری آنها را تهدید نخواهد کرد.

ثالثاً، یکی از اشتباهاتی که جامعه، خصوصاً زنان ما مرتکب می‎شوند این است که با مشاهدة یک سری از مشکلات برخاسته از سوی افراد، احکام مسلم و قطعی دین را مورد انکار و تخریب قرار می‎دهند؛ در حالی که باید حکم را حفظ کرد و افراد را اصلاح و کنترل کرد.

نباید حکم چند زنی و ازدواج موقت را تعطیل کرد، که اصولاً چنین چیزی نه صلاح است و نه ممکن و قطعاً به شکل غیر شرعی ظهور خواهد کرد، بلکه باید به مردم راه صحیح استفاده ازاین احکام را نشان داد و سپس کنترل کرد تا تخطی صورت نگیرد. باید سطح اخلاق و ایمان و دینداری مردم را بالا برد تا از هر امر پاک و خوبی، سوء استفاده در جهت امیال حیوانی و شهوانی خود نکنند.

اگر مردی واقعاً توان مالی و جسمی و روحی داشت که بتواند دو زن بگیرد و عادلانه به هر دو رسیدگی کند و شرایط زندگی و رشد آنها را فراهم کند، چنین مردی در شرایط اکثر جوامع قابل تمجید و تشویق و کمک است نه مورد حمله و نفرت و طرد. چنین کاری که عملاً به درصد بسیار کمی از آحاد جامعه مربوط می‎شود، نه به ضرر زنان است و نه تحقیر آنها و نه بلای آسمانی بر سر آنها. آری،‌زنان مسلمان نیز باید در ظرفیت‎ها و نگرش‎های خود نسبت به احکام مردان،‌ ازدواج و سایر امور تجدیدنظر کنند. هیچ کس از اجرای صحیح قوانین الهی نباید هراس داشته باشد. بلکه همگی باید از تخلفات و قانون‎شکنی‎های افراد غیر متعهد، بترسیم.[2]

در پایان به نویسندة محترم توصیه می‎شود که در نقد آراء و معضلات جامعه، اولاً موضع خود را مشخص کنند، ثانیاً بر اساس استدلال و طرح مبانی و ارائة آمار و ارقام مستند به بررسی بنشینند و الا ذکر یک سری موارد کلی و متعدد بدون ذکر ادله و ملاحظة جوانب مسئله، امری دشوار نیست.

 

حمید کریمی

 

 

---